زنبورداران و مزارع کلزا

کلزا گیاهی با مصارف خوراکی است که در شرایط مساعد دمایی و رطوبتی و مناطق معتدله رشد می کند و دارای طیف نسبتاً وسیعی از سازگاری اقلیمی است.

کلزا یکی از با کیفیت ترین دانه های روغنی به شمار می رود. روغن کلزا به دلیل داشتن اسیدهای چرب اشباع نشده و فاقد کلسترول و همچنین درصد بسیار پایین اسيد اروسيک، از کیفیت تغذیه ای بالایی برخوردار است و بین ارقام و در شرایط مختلف، تنوع زیادی در ترکیب اسیدهای چرب آن مشاهده می شود.
دانه کلزا دارای ۲۵ تا ۵۵ درصد روغن، ۱۸ تا ۲۴ درصد پروتئین و ۱۲ تا ۲۰ درصد پوست می باشد.
محل رویش این گیاه در ابتدا در کرانهٔ شرقی دریای مدیترانه بوده است، گرچه استفاده از آن، سابقه ای بسیار طولانی داشته و برای سده های پی در پی کشت می شود.
بر اساس شواهد موجود، این گیاه و روغن آن، در ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد در هند مورد استفاده قرار می گرفته و از قرن چهاردهم میلادی در اروپای میانه، و از قرن هفدهم میلادی، در مقیاس‌های بزرگ در اروپا کشت می شود.
کلزا نیز مانند سایر گیاهان دیگر مورد حمله و خسارت آفات و بیماری های مختلف قرار می گیرد که شدت و ضعف آن ها در مناطق گوناگون متفاوت است.
کلزا به عنوان سومين گياه روغني مهم دنيا شناخته شده است و به دليل خصوصيات خوب، مانند مقاومت به كم آبي، شوري و سرما، ارزش تناوبي زياد، مقاومت نسبي به بافت خاك و قابليت بالا براي رقابت با علف هاي هرز هم اكنون در سطح وسيعي از مزارع جهان در تناوب با محصولات مختلف به ويژه غلات كشت مي شود. برنامه خودكفايي وزارت جهاد كشاورزي در اساسي ترين محصولات غذايي از جمله توليد روغن، توجه مسئولين را به توسعه كشت اين گياه با ارزش معطوف نموده است.

اطلاعات زنبورداری گیاه کلزا :
كلزا از جمله معدود گياهان زراعي است كه در فصل زمستان منابع غني شهد و گرده را در اختيار زنبورهاي عسل قرار داده است كه اين امر موجب كاهش هزينه هاي نگهداري و توسعه پرورش زنبورداري در كشور و استان مي گردد. اهميت اين مسئله تا بدان حد است كه بدانيم در حال حاضر ارزش اقتصادي فرآورده هاي جانبي زنبور عسل در دنيا 25 الي 100 برابر ارزش عسل توليد شده مي باشد. نهايتاً توسعه كشت كلزا از نظر تأمين روغن خوراكي، ارزش علوف هاي كنجاله، ارزش تناوبي و توسعه صنعت زنبورداري حائز اهميت مي باشد.
این گیاه دارای شهد زیادی است که بسیار مورد توجه زنبورعسل میباشد. نوش جان ان بین پرچم های گل قرار دارد. مقدار گرده  گلهای کلزا بالا بوده وزنبورداران براحتی میتوانند با استفاده از تله  ،گرده ذخیره نمایند.مقدار پروتیین گرده ان بین 22 تا 25 درصد بوده ومیزان ازت آن 4/3 تا 4/9 درصد است به دلیل ارزش غذایی زیاد گرده ان باعث رشد سریع نوزادان زنبور عسل میگردد .
میزات تولید عسل در هر هکتار این گیاه بین 50 تا 100 کیلو گرم میباشد .گونه دیگر کلزا که در بهار فروردین گل میدهد بخاطر دریافت نور و گرمای بیشتر از میزان شهد بیشتری برخوردار است.
رنگ گرده زرد وعسل کلزا شفاف بوده وسریع رس میبندد.
محل رویش:
کاشت این گیاه امروزه در اکثر نقاط کشور  بخاطر روغن گیری از اهمیت بالایی برخوردار بوده وترعیب وحمایت کشاورزان به کاشت این گیاه باید از اولویت باشد.
تاریخ گلدهی:
دونوع کلزا در ایران کشت میشود بخشی در زمینهای شالیزاری که در دی ماه تا اواخر اسفند گل میدهد.
نوع دیگر کلزا از فروردین تا اردیبهشت گل میدهد
میزان شهد: خوب
میزان گرده:خیلی خوب
با مدیریت کارامد میتوانیم گرده خوبی از گیاه کلزا جمع اوری نماییم

چرا زنبورداران امروزه از کلزا می هراسند؟
گیاه کلزا چند سالیست در کشور رواج پیدا کرده ویک گیاه روغنی واستراتژیک بوده ومنشاء غذایی خوبی از نظر خواص روغنی ان میباشد واز زمان کاشت ان کمک زیادی به صنعت زنبورداری با توجه به اوج  مصرف زنبور عسل به گرده گل وشهد کرده است.
اصولا هر گیاهی که دارای چنین بازدهی بالای شهد وگرده باشد بی شک ناهماهنگی در میزان تخم ریزی وشهد وارده بوجود می اورد که این امر با مدیریت زنبوردار حل شدنی میباشد. عمده مشکل امروزه سمپاشی بی موقع و بی رویه میباشد که متاسفانه بر روی گلها پاشیده میشود. و این امر باید از طریق سازمانهای ذیربط جلوگیری شده واصولا سمپاشی بر روی هر گل موجب عدم لقاح وگرده افشانی میشود. و یکی از دلایل عمده ریزش زنبورها در اوج گلدهی کلزا مصرف بی رویه سموم کشاورزی میباشد .به غیر از این زنبوردار میتواند گرده خوبی جمع اوری و هم ذخیره خوب عسل و ازدیاد جمعیت زنبور داشته باشد.
بعصی از همکاران وکارشناسان امروزه نظرشان بر این است که گل گلزا برای زنبورهای نژاد ایرانی زیاد خوب نیست ولی برعکس نژاد کارنیکا ودیگر نژادها بهتر از گل کلزا استفاده میکنند و نظر بر این است که زنبورهای ایرانی از کلزا بیشتر گرده برداشت میکنند تا شهد .
وگرده زیاد موجب یبوست زنبورها گشته ونباید بیشتر از دو هفته زنبورها را در مزارع کلزا نگه داشت.
بنده مخالف این نظریه میباشم چون ساختار گل کلزا بگونه ای است که تمام نژاد زنبورها میتوانند براحتی شهد دریافت کنند.
زنبورهای کارگر خودشان بخشی به جمع اوری شهد و بخشی دیگر به جمع اوری گرده از کلزا مشغول میباشند وما شاهد فعالیت یکنواخت در بین سایر زنبورهای موجود وهیبرید از نژادهای مختلف بر روی کلزا بودیم .چون به همان اندازه که  گرده وارد کندو میشود دوبرابر شهد به کندوها حمل میگردد وتا کنون شاهد چنین پدیده ای از نطر اختلاف در میزان نسبت گرده به شهد در بین کلنی ها مشاهده نشده  است. بنابراین این نطریه بیشتر حدف سایر نزادهای موجود وبرتری کارنیکا نسبت به دیگر نژادها وجنبه تبلیغاتی دارد.

نکات کلیدی در مورد استقرار کندوها در مزارع کلزا :
همکاران بزرگوار دقت بفرمایید! ما در زنبورستان خود فصل زمستان شاهد زنبور خوب (۸ قاب به بالا) متوسط (۴تا ۶ قاب) ضعیف (۲تا ۳) قاب میباشیم.
برای استقرار زنبورها به مناطق کلزا کاری اگر فاصله زنبورستان شما با مزارع کلزا بیش از ۲ کیلومتر باشد ودرمجاورت جنگل قرار داشته باشید ، میتوانید تمام زنبورها را در انجا نگهداری نمایید.
اگر فصد کوچ به مناطق کلزا کاری را دارید که، دور زنبورستانتان پوشیده از کلزا میباشد از استقرار کندوهای ضعیف خودداری فرمایید.
چرا ؟ چون با اولین برخورد به شهد و گرده و کمبود جمعیت پروازی وک ارگری حجره ها پر از شهد شده و سلولهای تخم ریزی پر از شهد و تا بهار نرسیده اینگونه زنبورها در معرض فروپاشی قرار میگیرند.
زنبورهای ضعیف وحتی متوسط را باید با فاصله از مزارع کلزا قرار داد و با تغذیه تحریکی بتوانید جمعیت انرا تدریجی به حداکثر برسونید.
زنبورهای قوی را میتوانید در اطراف مزارع کلزا کاری قرار دهید به شرطی که روزانه انها را برگه موم بدهید
پوکه های حاوی عسل را خارج و برگه موم جایگزین نمایید. چون برگه موم در حال بافت ملکه هنوز تکمیل نشده اقدام به تخم ریزی مینماید.
دیگر اینکه در اوج جمع اوری گرده با قراردادن تله گرده گیر میزان گرده را کنترل ومدیریت کرده وتوانسته جلوی یبوست احتمالی را گرفته و ذخیره خوبی از گرده برای خود کرده باشید.
از دادن شربت و کیک گرده در اوج گلدهی کلزا جدا پرهیز نمایید.

عوامل تهدید کننده زنبورها در مزارع کلزا :
یکی از عوامل تهدید زنبورها سمپاشی میباشد
از مهمترین آفات کلزا در ایران می توان به شته مومی کلم، سوسک پولن خوار و پروانه سفیده کلم اشاره کرد. در مواردی که خسارت شدید باشد باید نسبت به سمپاشی مزرعه علیه این آفات در زمان مناسب اقدام نمود.
برای این منظور از سموم حشره کش قوی استفاده میگردد که همگی برای زنبور عسل کشنده وخطرناک میباشد.
سموم قارچ کش :
نوع قارچ در ریشه گیاه کلزا وجود دارد که سبب پوکی در دانه وبوته میری میگردد که با انواع قارچ کشها سمپاشی میگردد واینگونه سموم را زمان چند برگه شدن یا قبل از ساقه رفتن وگلدهی مصرف میکنن.
سم علف کش :
برای مبارزه با انواع علفهای نازک برگ استفاده میشود.
نوع اول حشره کش خطرناک
نوع دوم قارچ کش خطرش کمتر
نوع سوم علف کش در درجه ۳ برای زنبورعسل قراردارد.
متاسفانه بعلت عدم اگاهی ومصرف بی رویه در زمان غیر دوران تکاملی گیاهان موجب میشود تا هم محیط زیست،وپارازیتهای مفید وحشرات گرده افشان نظیر زنبور عسل و...... اسیب جدی دیده وخطرات جبران ناپذیری را بر پیکرهمه جانداران وارد بیاورند.
قبل از اسکان زنبورها در مناطق کلزا کاری تهدید سموم شیمیایی  را بررسی وجدی بگیرید.

نتیجه گیری :
۱- درنظر گرفتن سطح مزارع کلزاکاری بر اساس میزان جمعیت فعلی کندو
۲ -برای زنبور سازی جمعیت های ضعیف با فاصله از مزارع کلزا واین در حالیست که اطراف زنبورستان شما درمجاورت صحرا یا جنگل بوده باشد.
۳-استفاده بیشتر از زنبورهای قوی در مزارع کلزا .دادن برگه موم  وخارج کردن پوکه عسل وقراردادن تله گرده جهت کنترل .
۴-عدم استفاده از شربت در اوج گلدهی کلزا
۵- اسپری کردن سرکه سیب با شربت بر روی قابها جهت کنترل یبوست وکنترل نوزما
۶-هماهنگی لا زم واطلاع از نحوه ونوع سم برای بکارگیری از گیاه کلزا
با دانش واگاهی اسکان ومدیریت در مزارع کلزا میتوانیم بیشترین بهره را جهت زنبورسازی در ابتدای فصل داشته باشیم.

گلبرار قاسمی - بهمن ۹۶